“ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙН НҮДЭЭР: АСРАХУЙН ЭДИЙН ЗАСАГ” XIV ЧУУЛГАНЫ ҮНДЭСЛЭЛ
Асрахуйн эдийн засаг гэж юу вэ?
Асран халамжлах ажил нь нарийн зангилаатай, “амьдралыг тэтгэгч хэрсэн тор” бөгөөд бидний оршихуй бүхэлдээ үүнээс шууд хамааралтай.
“ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙН НҮДЭЭР: АСРАХУЙН ЭДИЙН ЗАСАГ” XIV ЧУУЛГАНЫ ҮНДЭСЛЭЛ
Асрахуйн эдийн засаг гэж юу вэ?
Асран халамжлах ажил нь нарийн зангилаатай, “амьдралыг тэтгэгч хэрсэн тор” бөгөөд бидний оршихуй бүхэлдээ үүнээс шууд хамааралтай.
Асрахуйн эдийн засаг нь асаргаа, халамжаас хамааралтай бүлгүүд, тухайлбал хүүхэд, өндөр настан, өвчтэй, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн болон ид хөдөлмөрийн насныхны бие махбодын, нийгмийн, оюуны болон сэтгэл санааны сайн сайханд хэрэгцээ шаардлагатай байгаа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, үйлдвэрлэл, хэрэглээг хамардаг өргөн ойлголт юм.
Шууд асаргаанд асран халамжлагч, асруулагчийн хооронд явагдах ганцаарчилсан харилцааны ажлууд багтана. Жишээлбэл: хүүхдээ хөхүүлэх, хүүхдийнхээ гэрийн даалгавар хийхэд нь туслах, хэвтрийн настай хүнийг асарч халамжлах, эсвэл эдгэрэшгүй өвчтэй хүнд сэтгэл санааны дэм өгөх зэрэг хамаарна. Эдгээр шууд асаргаа, анхаарал, халамж нь шууд бус асарч, халамжлах үйл ажиллагаануудаар дамжигдан явагддаг. Хэдийгээр хүнээс хүн гэсэн оролцоотойгоор явагдахгүй ч асрахуйн салшгүй бүрэлдэхүүн хэсэг болдог. Тухайлбал хоол хийх, гэр цэвэрлэх, угааж арчих, дэлгүүр явах, ахуйн эд зүйлс засч янзлах, зүлгэж тордох болон амьдарч байгаа газар, нутаг, нөхцөл байдлаас шалтгаалан зайлшгүй хийх ажлууд болох усанд явах, түлээ түлш бэлтгэх, хоол хүнсээ боловсруулах зэрэг байнга хийгддэг гэрийн ажлууд орно.
Асрахуйн эдийн засаг ба асран халамжлах ажлууд нь зохистой хөдөлмөрийн чухал бүрэлдэхүүн хэсэг ба асрахуйн ажил нь цалин хөлстэй болон цалин хөлсгүй шинж чанарын аль алиныг агуулдаг. Хүүхдийн асаргаа, сургуулийн өмнөх боловсрол ба сургуулийн багш нар, эрүүл мэндийн ажилтнууд болон урт хугацаагаар асран халамжлах хөдөлмөр эрхлэгчид нь цалин хөлстэй байдаг. Гэхдээ тэдний ихэнх нь гэртээ цалин хөлсгүйгээр асарч, халамжлах ажлыгдавхар хийж байдаг.
Асрахуйн эдийн засаг нь өдөр тутмын бүтээлч байдлыг бий болгох замаар богино хугацааны эдийн засгийн тогтвортой байдлыг дэмжин хангаж байдаг ба ингэснээр хүн бүр эрүүл саруул байж амьдралынхаа туршид бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг бий болгоход тасралтгүй хувь нэмрээ оруулах боломжтой болдог. Түүнчлэн асрахуйн эдийн засаг нь одоогийн ажиллах хүчний асарч халамжлах хөдөлмөрөөр дамжуулан дараагийн ажиллах хүчээ бэлтгэх замаар урт хугацааны эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах суурь болж өгдөг.
Хамгийн чухал нь асрахуйн эдийн засаг нь асарч халамжлах хөдөлмөрөөр дамжуулан гэр бүл, найз нөхөд, хамт олон, олон нийтийг хамтад нь бэхжүүлэн барьж байдаг ба хамтын нийгмийг бий болгодог амин судас нь тул нийгмийн тогтвортой байдлыг бий болгоход үнэтэй хувь нэмэр оруулдаг байна.
Яагаад асрахуйн эдийн засагт анхаарал хандуулах шаардлагатай гэж?
Хүн амын өсөлт ба насжилт, гэр бүлийн бүтцийн өөрчлөлт, амьдралынхаа туршид асаргаа, тусламж авах шаардлагатай хүний тооны өсөлт, төрөлтийн түвшин тэтгэвэр тогтоолтоос доогуур болж байгаа зэргээс шалтгаалан асрал, халамжаас хараат байдал улам бүр нэмэгдэх хандлагатай байна. Гэр бүл дэх бага насны хүүхэдтэй эмэгтэйчүүдийн цалингүй асрах, халамжлах ажилд зарцуулах цаг нь хүүхдийн тооноос хамааран нэмэгддэг.
Асран халамжлах үүрэг хүлээсэн эмэгтэйчүүд хувиараа хөдөлмөр болон бичил, жижиг бизнес эрхэлж, нийгмийн хамгааллын баталгаа багатай албан бус салбарт ажиллах хандлагатай байдаг.
Хөлсгүй ажил нь асрахуйн хэрэгцээний дийлэнх хувийг хангадаг ч тэдний хөдөлмөр үнэлэгдэхгүй байгаа учраас бодлого, төлөвлөлтөд үл үзэгдэх, үл ойшоогдох, үл тооцогдох байдалтай байна. Асаргаа үйлчилгээний ажилчдын дийлэнх нь эмэгтэйчүүд ба цалин хөлс, нөхцөл байдал, статусын хувьд доогуур байна.
Асрахуйн эдийн засгийн гол үүрэг хариуцлага эмэгтэйчүүдийн нуруунд тохогдож байгаа нь хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн тэгш бус байдлыг бий болгох суурь шалтгаан болж байгаа бөгөөд үүнээс үүдэн ажил эрхлэлтэд жендэрийн тэгш бус оролцоо, ажил, мэргэжлийн ялгарал, цалин хөлсний ялгаатай байдал зэрэг олон асуудал гарч ирж байна.
Цалинтай болон цалингүй асрахуйн ажлыг эдийн засгийн гол хэсэг болохыг хүлээн зөвшөөрч, бодлогоор шийдвэрлэхгүй бол эмэгтэйчүүдийн ажиллах хүчний оролцоо хязгаарлагдаж, хөдөлмөр эрхлэлт дэх жендэрийн тэгш бус байдал улам ужиграх болно.
Хөгжлийн бодлого, хөтөлбөрт цалин хөлсгүй асран, халамжлах ажил болон асрахуйн эдийн засгийн асуудлуудыг чухалчлан авч үзэх шаардлагатай байгааг дараах тоон үзүүлэлтүүд илтгэнэ:
Хөдөлмөрийн зах зээлд эмэгтэйчүүдийг ижил тэгш оролцуулъя гэвэл зах зээлийн эдийн засагт цалин хөлсгүй хийгддэг асран, халамжлах ажлыг хүлээн зөвшөөрч, ачааллыг багасгах, дахин хуваарилах цогц стратегийг хэрэгжүүлэх нь чухал.
Хэрхэн шийдвэрлэх шаардлагатай вэ?
Асрахуйн эдийн засаг нь ядуурлыг бууруулах, нийгэм-эдийн засгийн тэгш бус байдлыг арилгах, зохистой хөдөлмөрийг бүтээх тогтвортой, хүртээмжтэй өсөлттэй шууд холбоотой бодлогын асуудал юм.
Асран, халамжлах ажил дахь жендэрийн тэгш бус байдлыг засч залруулахын тулд асрахуйн эдийн засгийг дахин зохион байгуулах шаардлагатай ба энэ нь жендэрийн тэгш байдлыг хангах бодлогын салшгүй бүрэлдэхүүн хэсэг байх учиртай. Тогтвортой хөгжлийн зорилго (ТХЗ) 5 нь жендэрийн эрх, тэгш байдлыг хангах, охид, эмэгтэйчүүдийг чадавхижуулах зорилготой ба олон нийтийн үйлчилгээ, дэд бүтэц, нийгмийн хамгааллын бодлогыг хангах, үүрэг хариуцлагаа хуваалцах замаар цалин хөлсгүйгээр асран халамжлах ажлыг хүлээн зөвшөөрөх”-д (ТХЗ 5.4) чиглэгдсэн байдаг.
Асрахуйн эдийн засгийг эдийн засгийн орон зайн салшгүй нэг хэсэг гэдгийг хүлээн зөвшөөрөхдөө нэгдмэл, цогц байр суурьнаас хандах шаардлагатай. Ялангуяа ТХЗ 5.4-ийн хэрэгжилтийг хангахын тулд Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллагын тодорхойлсон 5R стратегийг (Recognize/цалин хөлсгүй асран халамжлах ажлыг хүлээн зөвшөөрөх, Reduce/бууруулах, Redistribute/дахин хуваарилах, Reward/хөлстэй хөдөлмөрийн хэмжээ, нөхцлийг сайжруулан урамшуулах, Representation/асралын ажилтан, асаргаа үзүүлэгчдийг нийгмийн болон бодлогын хэлцэл, хамтын хэлэлцээрт төлөөллийг нь хангах) баримтлан бодлого, эрхзүйн зохицуулалт хийгдэх шаардлагатай гэж үзэж байна.
Эмэгтэйчүүдийн хийдэг цалин хөлсгүй асран, халамжлах ажлыг хүлээн зөвшөөрч, асрахуйн эдийн засгийн талаарх мэдлэг, ойлголтыг нэмэгдүүлэх нь 5R стратегийг хэрэгжүүлэх хамгийн эхний алхам юм. Цалин, хөлсгүй асран, халамжлах ажлыг багасгах, дахин хуваарилах бодлогыг бодит болгохын тулд юуны өмнө олон цаг зарцуулан хийдэг уг ажлыг хүлээн зөвшөөрч, жендэрийн болон анги давхаргын хувьд тэгш бус хуваарилалттай байгааг таньж, энэ нь нийгмийн болон эдийн засгийн тэгш бус байдлыг улам бүр зузаатгаж байдгийг ухамсарлах нь хамгаас чухал.
Хүлээн зөвшөөрөх нь i) асрахуйн эдийн засагт зориулсан үндэсний хэмжээний хууль, эрх зүйн болон бодлогын зохицуулалтаар; ii) цалин хөлсгүй ажлын тоон болон чанарын дата, ялангуяа цаг зарцуулалттай холбоотой мэдээллийг үндэсний статистикт оруулах; iii) цалин хөлсгүй асран, халамжлах ажлын өртгийг тооцоолж, уг ажил нь эдийн засаг болон нийгмийн үзэгдлүүдтэй, жишээлбэл ажиллах хүчний оролцоо, дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ), тэгш бус байдал болон ядууралтай хэрхэн холбогдож байгааг судлах зэрэг олон хэлбэрээр илэрнэ.
Асран, халамжлах хөдөлмөрийн дийлэнх хувь нь хамгийн жижиг хүрээнд буюу гэр бүлийн амьдралд хүний сайн сайханд, том зургаар нь харвал эдийн засгийн сайн сайхан байдлын аль алинд үнэтэй хувь нэмэр оруулж байдгийг хүлээн зөвшөөрөх шаардлагатай. Гэхдээ хөлсгүй ажлыг хүлээн зөвшөөрөх, бууруулах, эмэгтэйчүүд-эрэгтэйчүүдийн хооронд, цаашилбал гэр бүл- төрийн хооронд зохистой хуваарилахгүйгээр жендэрийн тэгш байдлыг хөдөлмөрийн харилцаанд тогтоох боломжгүй.
Асрахуйн эдийн засагт анхаарах шийдлүүд нь дан ганц Тогтвортой Хөгжлийн Зорилт 5 (Жендэрийн тэгш байдал)-аар зогсохгүй ТХЗ 1 (ядуурлыг устгах), ТХЗ 3 (эрүүл мэнд, сайн сайхан байдлыг дэмжих), ТХЗ 4 (хүртээмжтэй, чанартай боловсролыг дэмжих), ТХЗ 8 (эдийн засгийн өсөлт, зохистой хөдөлмөрийг дэмжих) болон ТХЗ 10 (тэгш бус байдлыг бууруулах) зэрэг зорилтуудын хэрэгжилтийг хамтад нь дэмжиж буй юм.
Иймд бид энэ удаагийн “Эмэгтэйчүүдийн нүдээр” XIV дугаар чуулганаа “Асрахуйн эдийн засаг” сэдвийн дор зохион байгуулж, эмэгтэйчүүд, иргэд, иргэний нийгмийн байгууллагууд, асуудал хариуцсан төрийн байгууллагуудын төлөөлөл, эрдэмтэн судлаачид, мэргэжилтнүүдтэй хамтран, олон талт бодлогын хэлэлцүүлэг өрнүүлж, үндэсний түвшинд нэн тэргүүнд анхаарах гол асуудал, арга замуудыг тодорхойлж, төр, засгийн бодлогод нөлөөлөх чиглэлүүдийг тодорхойлохыг зорьж байна.
Чуулганаар хэлэлцсэн асуудал, хийсэн дүгнэлт, дэвшүүлсэн шийдэл, зөвлөмж, байр суурийн баримт бичгийг үндэслэн Эмэгтэйчүүдийн эдийн засгийн эрх, эрх мэдлийн төлөөх Хөдөлгөөний нөлөөллийн стратегийг нарийвчлан тодорхойлно. Мөн 2024 оны УИХ-ын сонгуульд оролцох улс төрийн намуудын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт тусгуулахад нөлөөлнө. Эдийн засаг, нийгэм, соёлын эрхийн Пактын хэрэгжилтэд хяналт тавьж, сүүдэр илтгэлийг боловсруулж илгээхийн зэрэгцээ Эмэгтэйчүүдийн эсрэг ялгаварлан гадуурхалтыг устгах тухай Конвенцийн Хорооноос Засгийн газарт өгсөн Зөвлөмжийн хэрэгжилтэд хяналт тавьж, хариуцлагын механизмыг бэхжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулна.
XIV ЧУУЛГАНЫ ЗОРИЛГО
Удиртгал
МОНФЕМНЕТ Үндэсний Сүлжээ нь “Эмэгтэйчүүдийн нүдээр” 14 дэх удаагийн чуулганаа “Эмэгтэйчүүдийн эдийн засгийн эрх, эрх мэдлийг нэмэгдүүлэх хөдөлгөөн”-ий үндсэн зорилгын хүрээнд “Асрахуйн эдийн засаг” сэдвээр 2023 оны 5 дугаар сарын 10-ны өдөр Улаанбаатар хотод зохион байгууллаа. Чуулганд эмэгтэйчүүд, УИХ-ын эмэгтэй гишүүд, яамдын жендэрийн асуудал хариуцсан мэргэжилтнүүд, жендэрийн үндэсний шинжээчид, хүний эрх, охид, эмэгтэйчүүдийн хүний эрхийн чиглэлээр ажилладаг иргэний нийгмийн байгууллагууд, судлаачид, элчин сайдын яамд болон олон улсын байгууллагын 220 гаруй төлөөлөл оролцлоо.
Удиртгал
МОНФЕМНЕТ Үндэсний Сүлжээ нь “Эмэгтэйчүүдийн нүдээр” 14 дэх удаагийн чуулганаа “Эмэгтэйчүүдийн эдийн засгийн эрх, эрх мэдлийг нэмэгдүүлэх хөдөлгөөн”-ий үндсэн зорилгын хүрээнд “Асрахуйн эдийн засаг” сэдвээр 2023 оны 5 дугаар сарын 10-ны өдөр Улаанбаатар хотод зохион байгууллаа. Чуулганд эмэгтэйчүүд, УИХ-ын эмэгтэй гишүүд, яамдын жендэрийн асуудал хариуцсан мэргэжилтнүүд, жендэрийн үндэсний шинжээчид, хүний эрх, охид, эмэгтэйчүүдийн хүний эрхийн чиглэлээр ажилладаг иргэний нийгмийн байгууллагууд, судлаачид, элчин сайдын яамд болон олон улсын байгууллагын 220 гаруй төлөөлөл оролцлоо.
Энэ удаагийн чуулганы агуулга нь “Эмэгтэйчүүдийн эдийн засгийн эрх, эрх мэдлийг нэмэгдүүлэх хөдөлгөөн”-ий Цөм багаас (бичил бизнес эрхлэгч, алслагдсан нутаг дэвсгэрт амьдардаг, өрх толгойлсон, хөгжлийн бэрхшээлтэй, ЛГБТИК, хүүхдээ асарч буй залуу ээжүүдэд хүрч ажилладаг 22 төрийн бус байгууллагын төлөөлөл бүхий) хийгдсэн сэдэвчилсэн кейс судалгаануудын үр дүнд тулгуурласнаараа онцлог юм. Эдгээр кейс судалгаа нь i) Бичил бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн зээлд хамрагдах боломжийн хязгаарлалт, ii) Хөгжлийн бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүд ба боломжит тохируулгагүй ажил эрхлэлтийн үр дагавар, iii) “ Цалинтай ээжийн нэмэлт орлого олох боломж”, iv) Бага насны хүүхэдтэй залуу эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэх боломж гэсэн 4 үндсэн чиглэлээр тэгш бус байдлын шалтгааныг илрүүлэх, эмэгтэйчүүдэд тулгарч буй бүтцийн саад бэрхшээл, өдөр тутмын амьдралд нь нөлөөлж буй сөрөг нөлөөллийг тодорхойлох, оновчтой гарц, шийдлийг санал болгох, тухайн сөрөг нөлөөллийг амсаж буй эмэгтэйчүүдийн дуу хоолойг шийдвэр гаргагчдад хүргэх зорилготой хийгдсэн. Кейс судалгаагаар гарч ирсэн тулгамдсан асуудлууд нь хөгжлийн бодлого, хөтөлбөрт цалин хөлсгүй асран, халамжлах ажил болон асрахуйн эдийн засгийн асуудлуудыг[1] чухалчлан авч үзэх шаардлагатайг харуулсан.
Асрахуйн ачаалал дийлэнхдээ эмэгтэйчүүдийн нуруун дээр тохогдож байгаа нь хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн тэгш бус байдлыг бий болгох суурь шалтгаан болж байна. Хөдөлмөрийн зах зээл дээрх эмэгтэйчүүдийн ажиллах хүчний оролцооны түвшин эрэгтэйчүүдтэй харьцуулахад бага байгаагийн тэргүүлэх шалтгаан нь хүүхэд, ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнээ халамжлах гэх мэт асрахуйн ажлуудтай холбоотой байна.
Цалинтай болон цалингүй асрахуйн ажлыг эдийн засгийн гол хэсэг болохыг хүлээн зөвшөөрч, бодлогоор шийдвэрлэхгүй бол эмэгтэйчүүдийн ажиллах хүчний оролцоо хязгаарлагдаж, хөдөлмөр эрхлэлт дэх жендэрийн тэгш бус байдал улам ужиграх болно.
Асрахуйн эдийн засгийн өнөөгийн байдал
Монгол Улсын нийт 3.2 сая хүн амын 50.9 хувь нь эмэгтэйчүүд бөгөөд тэдний тэн хагас нь нөхөн үржихүйн насныхан юм. Эмэгтэйчүүдийн ажиллах хүчний оролцооны түвшин (2023 оны байдлаар 53.3%) эрэгтэйчүүдийнхээс (66.7%) нэлээд доогуур байсаар ирсэн бөгөөд төрөлтийн түвшин нэмэгдэхийн хэрээр эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр оролцооны түвшин буурсаар байна. Хүүхэд төрүүлэх, харах, гэр бүлийн асаргаа шаардлагатай гишүүдийг асрах, гэрийн ажил хийх зэрэг нөхөн үржихүйн үүргээс шалтгаалан олон залуу эмэгтэйчүүд хөдөлмөрийн зах зээлийн гадна үлдсэн хэвээр байна.[2]
Нийт хүн амын 13.8 хувийг эзэлж буй[3] 0-5 насны хүүхдүүдийн асран хамгаалал болон сургуулийн өмнөх боловсролын үйлчилгээний хүрэлцээ нь нийгмийн тулгамдсан асуудлын нэг болсон. 1990 оноос хойш маш эрчимтэй өрнөж буй хотжилтын нөлөөгөөр 2030 онд нийт хүн амын 78.6 хувь төвлөрсөн хот, суурин газар амьдарч[4] боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээний нөхцөл байдал улам бүр хүндрэх төлөвтэй байна.
Асрахуйн аливаа ажлыг гэр бүлийн эмэгтэй гишүүн хийх ёстой гэдэг жендэрийн хэвшмэл ойлголт хүчтэй хэвээр байна. Хөдөлмөр эрхлэхийн хажуугаар эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдтэй харьцуулахад гурав дахин илүү цагийг гэр ахуйн ажил, өрхийн гишүүдийг асрахад зарцуулж байна. Уг зөрүү нь хөдөө орон нутагт илүү өндөр байна.[5]
Эмэгтэйчүүд дийлэнх цагаа асрахуйн хөлсгүй хөдөлмөрт зарцуулж байгаад асрахуйн үйлчилгээний хүртээмжгүй байдал нөлөөлж байна. Тодруулбал, асаргаа шаардлагатай гэр бүлийн гишүүдийг асрах цалин хөлсгүй хөдөлмөрт эмэгтэйчүүдийн зарцуулдаг цаг эрэгтэйчүүдийнхээс даруй 2.1 дахин их байна.[6] Хүүхэд өвдсөн үед эмэгтэйчүүдийн асрахуйн ажилд зарцуулах цаг даруй 10 дахин нэмэгддэг байна.[7]
Асрахуйн ажилд зарцуулах цалин хөлсгүй цаг буурахгүй, жендэрийн зөрүү арилахгүй байвал эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөрийн зах зээл дэх оролцоо болон төрөлтийн түвшний үзүүлэлтүүд аль аль нь буурах эрсдэл тулгарах нөхцөл бүрдээд байна.
Өрх гэр болон ажлын байран дахь жендэрийн тэгш бус байдлыг арилгаснаар Монгол Улс эмэгтэйчүүдийн ажиллах хүчин дэх оролцооны түвшинг 63.2 хувь хүртэл өсгөх, улмаар нэг хүнд ногдох эдийн засгийн жилийн өсөлтийн түвшинг 0.5 хувиар нэмэгдүүлж, 2050 он гэхэд Монгол Улсын ДНБ-ийг 16 хувиар өсгөх боломжтой гэж Азийн Хөгжлийн Банк тооцоолсон байна.[8]
Эн тэргүүнд авах арга хэмжээ
Олон улсын туршлагаас харахад өрх гэрийн хөлсгүй ажилд зарцуулж байгаа эмэгтэйчүүдийн цагийг багасгах, эрэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх болон эмэгтэйчүүдийг ажиллахад ээлтэй орчин бүрдүүлэх нь эмэгтэйчүүдийн ажиллах хүчний оролцооны түвшинг нэмэгдүүлэхэд нөлөөлдөг байна. Өөрөөр хэлбэл хүүхэд асрах, хүмүүжүүлэх ажилд аав нарын оролцоог нэмэгдүүлж, Засгийн газраас хөдөлмөрийн зах зээлд жендэрийн тэгш байдлыг дэмжсэн бодлогыг хэрэгжүүлэх нь эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлнэ.[9]
Асрахуйн эдийн засаг нь ядуурлыг бууруулах, нийгэм- эдийн засгийн тэгш бус байдлыг арилгах, зохистой хөдөлмөрийг бүтээх тогтвортой, хүртээмжтэй өсөлттэй шууд холбоотой бодлогын асуудал юм. Асран халамжлах ажил болон бизнес эрхлэлт, хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн тэнцвэргүй байдлыг засч залруулахын тулд Засгийн газар, хувийн хэвшил, иргэний нийгмийн зүгээс дараах алхмуудыг хийх шаардлагатай гэж үзэж байна:
Засгийн газар
Асрахуй, халамжийн үйлчилгээг бодлогын түвшинд илүү жендэрийн мэдрэмжтэй зохицуулах, шаардлагатай дэд бүтэц, хөрөнгө оруулалт хийх, төсөв санхүүжилт хангалттай хуваарилах хэрэгтэй байна. Үүний тулд:
Хувийн хэвшил
Ажил олгогчид болон асрахуй, халамжийн үйлчилгээг тусгайлан үзүүлдэг хувийн хэвшлийн байгууллагууд хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт хийхдээ дараах асуудлыг анхаарч тусгах шаардлагатай байна. Үүнд:
Иргэний нийгмийн байгууллага, олон нийтэд түшиглэсэн байгууллагууд
[1] Асрахуйн эдийн засаг нь бие махбодын, нийгмийн, сэтгэлзүйн төрөл бүрийн асаргаа, дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх хөлстэй болон хөлсгүй хөдөлмөр, үйлчилгээний бүх хэлбэрийг хамарсан нийгэм, эдийн засгийн харилцааг хамардаг өргөн ойлголт юм.
[2] ҮСХ, 2022. Мэдээллийн нэгдсэн сан, https://1212.mn
[3] ҮСХ, 2022. Мэдээллийн нэгдсэн сан, https://1212.mn
[4] UNHABITAT, 2019. Urbanization, https://ourworldindata.org/urbanization
[5] Азийн Хөгжлийн Банк, 2020. Ажиллах хүчин дэх эмэгтэйчүүд, эрэгтэйчүүдийн оролцоог ижил түвшинд хүргэснээр Монгол Улсын урт хугацааны эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих нь. Ажиглалт ба санал, 2020-12
[6] ЭЗХАХБ, 2019. Нийгмийн институци ба жендэрийн индекс. Retrieved from www.genderindex.org
[7] АС, 2022. Азийн сан
[8] Азийн Хөгжлийн Банк, 2020. Ажиллах хүчин дэх эмэгтэйчүүд, эрэгтэйчүүдийн оролцоог ижил түвшинд хүргэснээр Монгол Улсын урт хугацааны эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих нь. Ажиглалт ба санал, 2020-12
[9] Азийн Хөгжлийн Банк, 2020. Ажиллах хүчин дэх эмэгтэйчүүд, эрэгтэйчүүдийн оролцоог ижил түвшинд хүргэснээр Монгол Улсын урт хугацааны эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих нь. Ажиглалт ба санал, 2020-12
Тэмцээний удирдамж
ЕРӨНХИЙ ЗҮЙЛ
“Эмэгтэйчүүдийн нүдээр: Асрахуйн эдийн засаг” XIV чуулганы үйл явцын талаарх мэдээлэл, өөрт төрсөн сэтгэгдэл, хэлэлцсэн асуудлын талаар фейсбүүкт оруулсан гэрэл зураг болон постыг шалгаруулна.
ХЭН ОРОЛЦОЖ БОЛОХ ВЭ?
Чуулганы бүх оролцогч байна.
ХЭРХЭН ОРОЛЦОХ ВЭ?
Тэмцээнд оролцохын тулд ФЭЙСБҮҮК дээрээ чуулганы талаарх сэтгэгдэл, үйл явц, чуулганаар хэлэлцэж буй асуудал зэргийг тусгасан гэрэл зураг болон постыг оруулна. Энэ нь дараах шаардлагуудыг хангасан байх ёстой.
ХАМРАХ ХУГАЦАА
Тэмцээн нь чуулган эхлэх цаг буюу 09:00 цагаас оройн 17:00 цагийн хооронд явагдана. Заасан хугацаанаас хойш авсан лайк, шэйрийг хүчингүйд тооцно.
ШАЛГАРУУЛАЛТ
“Эмэгтэйчүүдийн нүдээр: Асрахуйн эдийн засаг” XIV чуулганы зохион байгуулагчид дараах хоёр ялагчийг тодруулна.
Төрөл тус бүрээс шалгарсан 1 ялагчийг сонирхолтой шагнал хүлээж байна.
АНХААРУУЛГА: #TWE2023, #ЭН2023 хаштагийг ашиглана. Бид хаштагийн дагуу постыг шүүж ялагчийг тодруулах болно. Үүнийг ашиглаагүй эсвэл буруу бичсэн тохиолдолд хүчингүйд тооцохыг анхаарна уу.
ФИЕСТА ФЕМИНИСТА /FIESTA FEMINISTA/
“Эв санааны нэгдлийн үдэшлэг” 2023 оны 5 сарын 10-нд 19:00 цагаас Mexikhan ресторанд болно.
Чуулганы дараа уламжлал ёсоор зохион байгуулагдах эв санааны нэгдлийн үдэшлэгт сонирхсон оролцогчид тодорхой хураамж төлж, оролцох боломжтой.
Fiesta Feminista эв санааны нэгдлийн үдэшлэг нь дараах ач холбогдолтой:
Бүртгэл
Нээлт
Нээлт
Танилцуулах ёслол: Эмэгтэйчүүдийн эдийн засгийн эрх, эрх мэдлийг нэмэгдүүлэхийн төлөөх хөдөлгөөн
Чуулганы модератор: А.Солонго, Жендэрийн үндэсний шинжээч, Монгол Улсын Их сургуулийн багш, доктор, профессор
Үндсэн хэсэг: Эдийн засаг ба жендэр
Эдийн засагт яагаад жендэр чухал вэ?
Асрахуйн эдийн засаг
Нээлттэй хэлэлцүүлэг
Чуулганы оролцогчид хамтдаа зураг авахуулна.
Цайны завсарлага
Панел хэлэлцүүлэг 1: Залуу эмэгтэйчүүдийн эдийн засгийн үйл ажиллагаанд оролцож чадахгүй байгаа шалтгаан
Чиглүүлэгч: Б. Золзаяа, Хөгжил ба жендэр судлаач, эрх зүйч
Видео: Бага насны хүүхэдтэй залуу эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэх боломж
Панелистууд:
Хэлэлцүүлэг
Панел хэлэлцүүлэг 2: Ажлын байрны тохируулга: Хөгжлийн бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэх боломж
Чиглүүлэгч: Б.Болороо, ХНХЯ, Хүн амын хөгжлийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын мэргэжилтэн
Видео: Ажлын байрны тохируулга: Хөгжлийн бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэх боломж
Панелистууд:
Хэлэлцүүлэг
Үдийн хоол
Collective Care
Панел хэлэлцүүлэг 3: “Цалинтай ээж” хөтөлбөр
Чиглүүлэгч: М. Болормаа, Эмэгтэй удирдагч сангийн Тэргүүн, Кейс судалгааны багийн ахлагч
Видео: Цалин уу? … Халамж уу?
Панелистууд:
Панел хэлэлцүүлэг 4: Бичил бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн зээлд хамрагдах боломжийн хязгаарлалт
Чиглүүлэгч: Б. Лакшми, Эдийн засгийн бодлого, өрсөлдөх чадварын судалгааны төвийн захирал
Видео: Бичил бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн онцлогт тохироогүй зээлийн шалгуур
Панелистууд:
Хэлэлцүүлэг
Цайны завсарлага
Шинэ санаачилгууд
Хөгжлийн санхүүжилт буюу жендэр бонд
Бизнесийн үйл ажиллагаанд хүний эрх, жендэрийн эрх тэгш байдлыг хэрэгжүүлэх нь: Бодлого, практикийн чиг хандлага
Хэлэлцүүлэг
Дүгнэлт хэлэлцүүлэг
Хаалт
Fiesta Feminista\Solidarity event – тусдаа хөтөлбөрөөр
МОНФЕМНЕТ Үндэсний Сүлжээ нь хүний эрх, эмэгтэйчүүдийн эрх, ардчилал, жендэрийн тэгш байдал, нийгмийн шударга ёсны төлөө ажилладаг 19 гишүүн байгууллагуудыг нэгтгэсэн, нийгэмд үйлчилдэг төрийн бус байгууллага юм.
Сүлжээ нь хүний эрхэд суурилсан, жендэрийн мэдрэмжтэй дүн шинжилгээг хийж, өргөнөөр хэлэлцүүлэн, боломжит шийдлүүдийг эрэлхийлэн тодорхойлох; хараат бус, олон талт, тэгш эрхэд суурилсан олон нийтийн орон зайг хөгжүүлэх; талуудын дүн шинжилгээний чадавхийг бэхжүүлж, төрийн бодлогод нөлөөлөх зорилгоор “Эмэгтэйчүүдийн нүдээр” чуулганыг 13 дахь удаагаа тасралтгүй зохион байгуулж ирсэн.
Хөдөлгөөний танилцуулга
Эмэгтэйчүүдийн эдийн засгийн эрхийг, эрх мэдлийг нэмэгдүүлэхийн төлөөх хөдөлгөөн нь 2020 онд үүссэн. МОНФЕМНЕТ Үндэсний сүлжээ нь уг хөдөлгөөнийг бойжуулах, чадавхыг нь бэхжүүлэхийн төлөө ажиллаж байна.
Эмэгтэйчүүдийн эрх, эрх мэдэл хангагдсан нийгмийг хамтдаа бүтээх урт хугацааны хөдөлгөөн өрнүүлэхийн тулд бид эмэгтэйчүүдийн олон янз бүлгүүд, хүний эрх, эмэгтэйчүүдийн эрхийн төлөө ажилладаг байгууллагын төлөөллөөс бүрдсэн Цөм багийг үүсгэн байгуулж чадавхижих, нэгдсэн ойлголтод хүрэх, хамтын дүн шинжилгээ хийх үйл явц үргэлжилж байна. Энэ Цөм баг нь байгууллага, бүлэг, хувь хүмүүсийн баялаг, олон янз мэдлэг, туршлага, дуу хоолойг илэрхийлдэг.
Хөдөлгөөн гэж юу вэ?
Эмэгтэйчүүдийн бизнес эрхлэлтийг дэмжих, эдийн засгийн эрхийг хангахад чиглэсэн төрөл бүрийн санаачилгууд хэрэгждэг ч ихэнх нь тулгамдаж байгаа асуудлын ил харагдаж буй үр дагаврыг л шийдэхэд чиглэсэн, богино хугацааных байна. Гэтэл эмэгтэйчүүдийг эдийн засгийн хараат бус байр сууринд байлгадаг шалтгаан нь хувь хүнээс шалтгаалахаасаа илүү тэгш бус боломжтой холбоотой байна. Энэ нь бүтэц, тогтолцооны өөрчлөлт шаардах учраас хөдөлгөөн өрнүүлэх зайлшгүй шаардлагыг бий болгож байна.
Хөдөлгөөн нь нийтлэг алсын хараа, нэгдмэл зорилгын төлөө олон байгууллага, бүлэг, хувь хүмүүс өөр өөр цаг хугацаанд өөр өөрсдийн стратеги, арга барилаар ажиллах үйл явц юм. Хүмүүс нэг цул биш, дотроо олон янз тул тэдний олонлог төлөөллийг хамарсан өргөн суурьтай байх шаардлагатай. Хөдөлгөөний цөм хэсэг нь арай зохион байгуулалтад орж, хамтын эргэцүүлэл, дүн шинжилгээ хийж, хамтын манлайлал өрнүүлж байж хөдөлгөөн бэхжинэ.
Хөдөлгөөний үзэл баримтлал
Хөдөлгөөний алсын хараа: Бүх охид, эмэгтэйчүүд – нас, хөгжлийн бэрхшээл, газарзүйн байрлал, боловсролын түвшин, бэлгийн баримжаа, жендэрийн илэрхийлэл, угсаа гарвал, гэр бүлийн байдал зэргээсээ үл хамааран нийгэм-эдийн засгийн болон бусад бүх эрх, эрх чөлөөгөө бусадтай тэгш эрхтэй байх үндсэн дээр бүрэн эдлэх боломжийг хангасан, ангийн дарангуйлал болон аливаа ялгаварлан гадуурхал, хүчирхийллээс ангид хүмүүнлэг, ардчилсан, шударга нийгэм.
Хөдөлгөөний эрхэм зорилго: Нийгмийн олон янз бүлгийн охид, эмэгтэйчүүдийн эдийн засгийн эрхийг хангаж, эрх мэдлийг бэхжүүлэхэд тулгамдаж буй асуудлуудыг шийдвэрлэх, суурь шалтгаан, нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг нь арилгахад чиглэсэн улс төрийн ухамсар, эв санааны нэгдэл, хамтын хүчийг хөгжүүлж, хамтын тэмцлийг өрнүүлэх.
Бид бичил бизнес эрхлэгч, хөгжлийн бэрхшээлтэй, алслагдсан нутаг дэвсгэрт амьдардаг, өрх толгойлсон, ЛГБТИК, хүүхдээ асарч буй залуу ээжүүд зэрэг дуу хоолой нь төдийлэн сонсогддоггүй, орхигдсон, бодлогын гадна үлдсэн бүлгүүдийн бодит оролцоог хангаж, дүн шинжилгээ, нөлөөллийн чадавхийг бэхжүүлэхийн төлөө ажиллаж байна.